توسط : تابه‌حال فکر کرده‌اید وقتی آدرس یک سایت را در مرورگر خود تایپ می‌کنید و کلید Enter را می‌زنید، در پشت صحنه چه اتفاقی می‌افتد؟ چگونه آن صفحه وب از ناکجاآباد روی نمایشگر شما ظاهر می‌شود؟ پاسخ این سؤال در شناخت مفهومی به نام وب سرو (Web Server) است؟ اما وب سرور چیست؟ به زبان ساده، یک نرم‌افزار است که روی یک کامپیوتر قدرتمند و همیشه متصل به اینترنت نصب شده و وظیفه اصلی آن، دریافت درخواست‌های مرورگر شما و ارسال فایل‌های وب‌سایت (مانند متن، تصاویر و کدها) به‌عنوان پاسخ است.
در این مقاله به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم که کار وب سرور چیست، چگونه کار می‌کند و با انواع مختلف آن مانند وب سرور لینوکس و ویندوز آشنا می‌شویم.
فهرست مطالب
رابطه وب سرور با اینترنت
اینترنت شبکه‌ای عظیم از کامپیوترهای متصل‌به‌هم است. اما این اتصال به‌تنهایی کافی نیست. باید کسی در آن سوی خط باشد تا به درخواست‌ها پاسخ دهد. وب سرورها دقیقاً همین نقش را ایفا می‌کنند. آن‌ها کامپیوترهای میزبان (Host) را به ماشین‌هایی پاسخگو تبدیل می‌کنند که می‌توانند محتوا را در مقیاس جهانی توزیع کنند.
بدون وب سرور، وب‌سایت‌ها تنها مجموعه‌ای از فایل‌های جدا از هم روی یک هاست بودند و هیچ راهی برای دسترسی عمومی به آن‌ها ازطریق اینترنت وجود نداشت. وب سرورها این فایل‌ها را زنده می‌کنند و پلی میان محتوای ذخیره‌شده و میلیاردها کاربری می‌سازند که روزانه در وب گشت می‌زنند.
مقاله مرتبط: هاست (Host) چیست؟ راهنمای کامل و نکات خرید
طرز کار وب سرور
۱- ارسال درخواست از مرورگر کاربر (Request)
همه‌چیز با شما شروع می‌شود. وقتی آدرس یک سایت مانند ferdowsi.cloud را در مرورگرتان تایپ می‌کنید و Enter را فشار می‌دهید:
- مرورگر ابتدا این نام دامنه را ازطریق DNS به یک آدرس IP (مثلاً 185.88.152.1) ترجمه می‌کند.
- سپس یک درخواست HTTP به سمت سروری که آن IP را دارد ارسال می‌کند. این درخواست حاوی اطلاعاتی مانند صفحه دقیق درخواستی (/blog/cloud-server)، نوع مرورگر و زبان ترجیحی شماست.
مقاله مرتبط: دامنه (Domain) چیست؟
۲- پردازش درخواست و فایل‌ها توسط وب سرور (Process)
وب سرور ۲۴ ساعته درحال گوش دادن به درخواست‌ها است و وقتی پیام مرورگر شما را دریافت می‌کند، کار آن در این مرحله آغاز می‌شود:
- بررسی امنیت و اعتبار: ابتدا درخواست را ازنظر امنیتی بررسی می‌کند.
- یافتن محتوا: سپس به سراغ هارد دیسک می‌رود تا فایل‌های مربوط به صفحه درخواستی را پیدا کند.
- محتوای استاتیک (Static): اگر درخواست برای یک فایل ثابت مانند یک تصویر (JPG)، یک فایل استایل (CSS) یا یک صفحه ساده HTML باشد، وب سرور به سرعت آن را پیدا و برای ارسال آماده می‌کند.
- محتوای داینامیک (Dynamic): اگر صفحه پویا باشد (مثلاً صفحه محصولات یک فروشگاه که از دیتابیس خوانده می‌شود)، وب سرور درخواست را به یک نرم‌افزار دیگر مانند مفسر PHP یا یک اپلیکیشن سرور می‌دهد تا صفحه را در لحظه بسازد و سپس نتیجه را تحویل می‌گیرد.
۳- ارسال محتوا به‌عنوان پاسخ به مرورگر (Response)
پس‌از اینکه محتوای درخواستی آماده شد، وب سرور آن را در قالب یک پاسخ HTTP بسته‌بندی می‌کند. این پاسخ شامل موارد زیر است:
- کد وضعیت (Status Code): یک کد سه‌رقمی که موفقیت یا شکست درخواست را نشان می‌دهد (مانند 200 OK برای موفقیت یا 404 Not Found برای پیدا نشدن صفحه).
- محتوای اصلی: فایل‌های HTML، CSS، جاوا اسکریپت، تصاویر و هرآنچه برای نمایش صفحه لازم است.
این بسته به مرورگر شما بازگردانده می‌شود. مرورگر کدها و فایل‌ها را تفسیر (Render) می‌کند و در نهایت شما وب‌سایت را در مقابل چشمان خود می‌بینید. تمام این فرایند پیچیده، معمولاً در کمتر از یک ثانیه رخ می‌دهد.
تفاوت سرور فیزیکی/ابری با نرم‌افزار وب سرور
یکی از رایج‌ترین اشتباهات، یکسان دانستن «سرور» و «وب سرور» است. گرچه این دو واژه به هم مرتبط‌اند، اما به دو مفهوم کاملاً مجزا اشاره دارند. درک این تفاوت برای فهم عمیق مفهوم وب سرور ضروری است. بیایید در ادامه ببینیم تفاوت سرور با وب سرور چیست؟
سرور چیست (سخت‌افزار)
سرور در اصل یک کامپیوتر فیزیکی یا مجازی بسیار قدرتمند است. این کامپیوتر، زیرساخت سخت‌افزاری را فراهم می‌کند و شامل منابعی مانند پردازنده (CPU)، حافظه (RAM) و فضای ذخیره‌سازی (هارد دیسک) است. این زیرساخت می‌تواند یک کیس بزرگ در یک دیتاسنتر باشد یا یک سرور ابری انعطاف‌پذیر که منابع خود را از یک استخر بزرگ محاسباتی دریافت می‌کند. وظیفه اصلی این سخت‌افزار، فراهم کردن قدرت و فضایی است که نرم‌افزارها برای اجراشدن به آن نیاز دارند.
وب سرور چیست (نرم‌افزار)
وب سرور نرم‌افزاری است که روی سخت‌افزار سرور نصب می‌شود تا آن را به یک ماشین پاسخگو به درخواست‌های وب تبدیل کند. این نرم‌افزار، مدیر آن زیرساخت است. وقتی درخواستی از اینترنت می‌رسد، این وب سرور است که آن را دریافت، تفسیر و با استفاده از منابع سخت‌افزاری سرور به آن پاسخ می‌دهد. بدون این نرم‌افزار، سرور فقط یک کامپیوتر قدرتمند اما خاموش و بیکار است که نمی‌داند با درخواست‌های وب چه کند.
خلاصه تفاوت:
- سرور: سخت‌افزاری که قدرت محاسباتی را تأمین می‌کند.
- وب سرور: نرم‌افزاری که درخواست‌های وب را مدیریت می‌کند.
محبوب‌ترین انواع وب سرور
دنیای وب سرورها توسط چند گزینه اصلی تسخیر شده‌است که هرکدام شخصیت، نقاط قوت و ضعف خود را دارند. درست انتخاب کردن، تأثیر مستقیمی بر سرعت، امنیت و مقیاس‌پذیری وب‌سایت یا اپلیکیشن شما دارد. در ادامه با چهار غول این عرصه آشنا می‌شویم.
۱- نرم‌افزار آپاچی (Apache)
وب سرور آپاچی (Apache HTTP Server)، یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین وب سرورهای جهان است. قدرت اصلی آن در انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌اش است. آپاچی با سیستم ماژولار خود به مدیران سرور اجازه می‌دهد تا تقریباً هر قابلیتی را به آن اضافه کنند. فایل‌های htaccess آن به کاربران هاست‌های اشتراکی کنترل بی‌نظیری روی تنظیمات دایرکتوری‌ها می‌دهد. این وب سرور یک گزینه عالی برای استفاده به‌عنوان وب سرور لینوکس، وب سرور مک و هاست‌های اشتراکی است.
۲- نرم‌افزار انجین‌ایکس (Nginx)
انجین‌ایکس (Nginx) با یک هدف اصلی ساخته شد: حل مشکل عملکرد آپاچی در ترافیک‌های بالا. معماری رویدادمحور (Event-Driven) آن باعث می‌شود بتواند هزاران اتصال هم‌زمان را با مصرف منابع بسیار کم مدیریت کند. Nginx در سرویس‌دهی به فایل‌های استاتیک (مانند تصاویر و CSS) بی‌رقیب است و اغلب به‌عنوان Reverse Proxy یا Load Balancer در کنار آپاچی برای افزایش کارایی استفاده می‌شود؛ بنابراین به‌عنوان وب سرور مک و ویندوز قابل‌استفاده است.
۳- نرم‌افزار لایت اسپید (LiteSpeed)
لایت اسپید (LiteSpeed Web Server) یک وب سرور تجاری است که با هدف ارائه بهترین‌های هر دو جهان طراحی شده: سرعت Nginx و سازگاری Apache. لایت اسپید می‌تواند مستقیماً قوانین فایل htaccess آپاچی را بخواند و به همین دلیل یک جایگزین سریع و بی‌دردسر برای آن محسوب می‌شود. به لطف افزونه کش قدرتمند خود (LSCache) به محبوب‌ترین گزینه سایت‌های وردپرسی‌ای تبدیل‌شده که به‌دنبال حداکثر سرعت هستند.
۴- نرم‌افزار مایکروسافت IIS
وب سرور IIS (Internet Information Services) محصول مایکروسافت و انتخاب پیش‌فرض برای اکوسیستم ویندوز است. این وب سرور ویندوز به‌طور کامل با سیستم‌عامل ویندوز سرور و فناوری‌هایی مانند ASP.NET و فریم‌ورک NET یکپارچه شده‌است. مدیریت آن ازطریق رابط گرافیکی (GUI) برای مدیران سرورهای ویندوزی بسیار ساده است و از پشتیبانی کامل مایکروسافت برخوردار است.
جدول مقاله انواع وب سرور
| ویژگی | آپاچی (Apache) | انجین‌ایکس (Nginx) | لایت اسپید (LiteSpeed) | مایکروسافت IIS |
|---|---|---|---|---|
| معماری | مبتنی بر فرایند | مبتنی بر رویداد | مبتنی بر رویداد | مبتنی بر فرایند |
| عملکرد | خوب | عالی (به‌ویژه در ترافیک بالا) | عالی (عملکرد کش بی‌نظیر) | خوب |
| سیستم‌عامل | لینوکس، ویندوز، وب سرور مک | لینوکس، ویندوز، مک | لینوکس، ویندوز | فقط ویندوز |
| پیکربندی | .htaccess (ساده، منعطف) | سینتکس اختصاصی (قدرتمند) | سازگار با .htaccess (ساده) | رابط گرافیکی (ساده) |
| بهترین کاربرد | هاست اشتراکی، نیاز به انعطاف‌پذیری بالا | سایت‌های پرترافیک، Reverse Proxy | سایت‌های وردپرسی، فروشگاهی | اپلیکیشن‌های مبتنی بر NET |
کاربردهای وب سرور
شاید فکر کنید تنها کاربرد وب سرور نمایش صفحات وب است، اما این نرم‌افزارهای همه‌کاره، نقش‌های بسیار گسترده‌تری در زیرساخت اینترنت ایفا می‌کنند. آن‌ها ستون فقرات بسیاری از سرویس‌هایی هستند که روزانه با آن‌ها سروکار داریم. در ادامه به مهم‌ترین وظایف یک وب سرور در دنیای واقعی می‌پردازیم خواهیم دید که ابعاد مختلف کار وب سرور چیست.
۱- میزبانی وب‌سایت‌ها (استاتیک و داینامیک)
این اصلی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین وظیفه یک وب سرور است. هر وب‌سایتی که در اینترنت مشاهده می‌کنید، توسط یک وب سرور میزبانی و به مرورگر شما تحویل داده می‌شود.
- وب‌سایت‌های استاتیک: این سایت‌ها از فایل‌های ثابتی مانند HTML، CSS و تصاویر تشکیل شده‌اند. وب سرور برای تحویل آن‌ها کار ساده‌ای در پیش دارد: فایل درخواستی را پیدا کرده و مستقیماً برای کاربر ارسال می‌کند. این فرایند بسیار سریع است.
- وب‌سایت‌های داینامیک: سایت‌های فروشگاهی، خبری یا شبکه‌های اجتماعی محتوای پویا دارند که در لحظه تولید می‌شود. در این حالت، وب سرور به‌عنوان یک هماهنگ‌کننده عمل می‌کند. درخواست کاربر را دریافت می‌کند و آن را به یک برنامه یا اسکریپت (مانند PHP) می‌دهد تا محتوای صفحه را از دیتابیس استخراج و تولید کند. سپس خروجی نهایی را به کاربر تحویل می‌دهد.
۲- اجرای اپلیکیشن‌های تحت وب
اپلیکیشن‌های تحت وب (Web Applications) مانند پنل‌های بانکی آنلاین، ابزارهای مدیریت پروژه یا سرویس‌های ایمیل، بسیار پیچیده‌تر از یک وب‌سایت ساده هستند. همان‌طور که در «تفاوت اپلیکیشن سرور با وب سرور چیست» توضیح داده شده، وب سرور به‌عنوان دروازه ورودی (Frontend) این اپلیکیشن‌ها عمل می‌کند. وظیفه آن مدیریت درخواست‌های اولیه HTTP، رسیدگی به مسائل امنیتی و تحویل فایل‌های استاتیک است، ولی منطق اصلی برنامه توسط یک اپلیکیشن سرور در پشت صحنه (Backend) اجرا می‌شود.
۳- ذخیره و تحویل فایل‌ها (دانلود، تصاویر و ویدئو)
هر بار که یک فایل PDF دانلود می‌کنید، در یک گالری آنلاین تصاویر را ورق می‌زنید یا ویدیویی را استریم می‌کنید، یک وب سرور در حال خدمت‌رسانی به شما است. یکی از کلیدی‌ترین کاربرد وب سرور، عمل کردن به‌عنوان یک مخزن فایل و تحویل بهینه آن‌ها به تعداد زیادی از کاربران است. وب سرورهایی مانند Nginx به‌دلیل عملکرد فوق‌العاده در این زمینه، گزینه خوبی برای شبکه‌های توزیع محتوا (CDN) و سایت‌های رسانه‌محور هستند.
عمل کردن به‌عنوان Reverse Proxy و Load Balancer
این یکی از پیشرفته‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین کاربردهای وب سرور در معماری‌های مدرن است.
- Reverse Proxy (پراکسی معکوس): در این حالت، تمام درخواست‌ها ابتدا به وب سرور می‌رسد. سپس او است که تصمیم می‌گیرد درخواست را برای افزایش امنیت یا مدیریت بهتر به کدام‌یک از سرورهای داخلی ارسال کند. این کار باعث مخفی ماندن ساختار داخلی شبکه از دید کاربران می‌شود.
- Load Balancer (متعادل‌کننده بار): برای سایت‌های بسیار بزرگ و پرترافیک، یک سرور به تنهایی کافی نیست. در این سناریو، یک وب سرور (معمولاً Nginx) در نقش Load Balancer ظاهر می‌شود و ترافیک ورودی را بین چندین سرور مختلف تقسیم می‌کند. این کار از فشار بیش‌ازحد روی یک سرور جلوگیری کرده و تضمین می‌کند که سایت همیشه در دسترس و پرسرعت باقی بماند.
چالش واقعی مدیریت یک وب سرور
دانستن اینکه وب سرور چیست، بخش آسان ماجراست. چالش واقعی، مدیریت و نگهداری آن است. نصب یک وب سرور مانند آپاچی یا Nginx ممکن است ساده به‌نظر برسد، اما اطمینان از اینکه این نرم‌افزار به‌صورت ۲۴ ساعته، امن، سریع و پایدار کار کند، یک تخصص تمام‌وقت است. شما به‌عنوان صاحب یک وب‌سایت، با سؤالات و دغدغه‌های بی‌پایانی روبرو خواهید شد:
- امنیت: چگونه وب سرور خود را دربرابر حملات DDoS و تلاش‌های نفوذ ایمن کنم؟
- پایداری: اگر سرور به‌دلیل مشکل سخت‌افزاری یا قطعی برق خاموش شود، چه کسی مسئول راه‌اندازی مجدد آن است؟
- به‌روزرسانی: چه کسی مسئول نصب آپدیت‌های امنیتی حیاتی برای وب سرور و سیستم‌عامل است؟
- مقیاس‌پذیری: اگر ترافیک سایت من ناگهان چند برابر شود، آیا سرور من توانایی پاسخگویی را دارد؟
ابزار مدیریت چالش‌های وب سرور
راه‌حل این چالش‌ها، تبدیل شدن به یک مدیر سیستم حرفه‌ای نیست؛ بلکه برون‌سپاری این دغدغه‌ها به متخصصان است و سرور ابری (Cloud Server) زیرساختی است که متخصصانی مانند ابری فردوسی برای مواقع این‌چنینی پیشنهاد می‌دهند.
برای اینکه درباره سرور ابری و مزایای آن اطلاعات جامع‌تری بدست بیاورید شما را به خواندن مقاله زیر دعوت می‌کنیم.
وقتی شما یک سرور ابری تهیه می‌کنید، درواقع درحال اجاره سخت‌افزار و یک سیستم مدیریت‌شده هستید. در ابر فردوسی ما مسئولیت تمام چالش‌های زیرساختی مانند تأمین برق و شبکه پایدار یا امنیت فیزیکی و مانیتورینگ سخت‌افزار را برعهده می‌گیریم.
این یعنی وظیفه شما از نگهداری یک کامپیوتر به مدیریت یک نرم‌افزار تقلیل پیدا می‌کند. شما باخیال‌راحت وب سرور دلخواه خود را روی این زیرساخت پایدار نصب می‌کنید و تمام تمرکز خود را بر روی چیزی که واقعاً در آن تخصص دارید، یعنی رشد وب‌سایت و کسب‌وکارتان می‌گذارید. برای تجربه این زیرساخت پیشرفته یک اعتبار رایگان ۱۰۰ هزار تومانی درنظر گرفته‌ایم که می‌توانید برای آشنایی با سرورهای ما از آن استفاده کنید.
جمع‌بندی
مفهوم وب سرور در این مقاله را می‌توان در نقش یک میزبان دیجیتال خلاصه کرد. همان‌طورکه یک میزبان خوب، مهمانان خود را به بهترین شکل پذیرایی می‌کند، یک وب سرور قدرتمند نیز درخواست‌های کاربران را به سرعت و با اطمینان پاسخ می‌دهد و تجربه کاربری لذت‌بخشی را برای بازدیدکنندگان وب‌سایت شما رقم می‌زند. درک اینکه web server چیست و چگونه نرم‌افزارهایی مانند آپاچی و Nginx این وظیفه حیاتی را بر عهده دارند، اولین قدم برای ورود به دنیای مدیریت وب و درک عمیق‌تر معماری اینترنت است.
به نظر شما، مهم‌ترین ویژگی که یک وب سرور خوب باید داشته باشد چیست؟ سرعت، امنیت یا پایداری؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
سؤالات متداول
مفهوم وب سرور چیست؟
نرم‌افزاری است که روی سرور نصب می‌شود و پس‌از دریافت درخواست از کاربر، پاسخ آن را از سمت سرور دریافت و تحلیل می‌کند و به کاربر نمایش می‌دهد.
تفاوت هاستینگ (میزبانی وب) با وب سرور چیست؟
وب سرور یک نرم‌افزار است که درخواست‌های وب را پردازش می‌کند. هاستینگ یا میزبانی وب، خدمتی است که یک شرکت ارائه می‌دهد و شامل سرور سخت‌افزاری، نرم‌افزار وب سرورِ ازپیش‌نصب‌شده، پهنای باند و پشتیبانی فنی می‌شود. به‌طور خلاصه، وب سرور یک ابزار است و هاستینگ سرویس کامل استفاده از آن ابزار است.
آیا می‌توانم روی کامپیوتر شخصی خودم وب سرور راه‌اندازی کنم؟
بله. شما می‌توانید نرم‌افزارهایی مانند آپاچی یا انجین‌ایکس را روی کامپیوتر خود (ویندوز، مک یا لینوکس) نصب و یک محیط توسعه محلی (Localhost) ایجاد کنید. این کار برای تست و توسعه وب‌سایت‌ها عالی است، اما برای میزبانی یک سایت واقعی -به‌دلیل محدودیت‌های پهنای باند، امنیت و نیاز به روشن بودن ۲۴ ساعته کامپیوتر- توصیه نمی‌شود.
برای سایت وردپرسی، آپاچی بهتر است یا Nginx یا LiteSpeed؟
هر سه گزینه‌های خوبی هستند. آپاچی به‌دلیل سادگی و فایل htaccess رایج است. Nginx در مدیریت ترافیک بالا بهتر عمل می‌کند. اما LiteSpeed به دلیل سازگاری کامل با آپاچی و افزونه کش اختصاصی (LSCache) که سرعت فوق‌العاده‌ای به وردپرس می‌دهد، اغلب به‌عنوان بهترین گزینه برای سایت‌های وردپرسی پرسرعت شناخته می‌شود.
محبوب‌ترین وب سرور در جهان کدام است؟
بر اساس آمارها، Nginx و Apache دو وب سرور برتر در جهان هستند و رقابت تنگاتنگی برای کسب بیشترین سهم از بازار وب دارند و پس‌از آن‌ها وب‌سرورهای Cloudflare و LiteSpeed قرار دارند.
آیا برای یک سایت استاتیک (HTML ساده) هم به وب سرور نیاز دارم؟
بله. حتی برای نمایش یک فایل index.html ساده، باید یک نرم‌افزار وب سرور وجود داشته باشد تا به درخواست HTTP مرورگر پاسخ دهد و آن فایل را برایش ارسال کند. بدون وب سرور، هیچ راهی برای دسترسی به فایل ازطریق اینترنت وجود ندارد.
آیا استفاده از نرم‌افزار وب سرور رایگان است؟
بله، محبوب‌ترین وب سرورهای جهان یعنی آپاچی و انجین‌ایکس کاملاً رایگان و متن‌باز (Open-Source) هستند. مایکروسافت IIS نیز همراه با نسخه‌های ویندوز سرور ارائه می‌شود. LiteSpeed دارای یک نسخه رایگان و متن‌باز (OpenLiteSpeed) و یک نسخه تجاری با امکانات بیشتر است.
