PHP چیست؛ آشنایی با زبان برنامه‌نویسی پی‌ اچ‌ پی

زبان برنامه‌نویسی پی‌اچ‌پی (PHP) یک زبان اسکریپت‌نویسی متن‌باز و سمت سرور است که به‌طور اختصاصی برای توسعه وب طراحی شده و امروزه یکی از پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی در دنیا به شمار می‌رود. اما PHP چیست؟ پی اچ پی مخفف عبارت Hypertext Preprocessor (پیش‌پردازنده فرامتن) است و برخلاف زبان‌هایی مانند JavaScript که در مرورگر کاربر اجرا می‌شوند، کدهای PHP روی سرور وب پردازش شده و خروجی نهایی به صورت HTML به مرورگر ارسال می‌شود.

طبق آمار سال 2025، PHP به‌تنهایی 74.5 درصد از تمام وب‌سایت‌هایی که از زبان سمت سرور استفاده می‌کنند را پشتیبانی می‌کند و بیش از 6.5 میلیون برنامه‌نویس PHP در سراسر جهان فعالیت دارند. این زبان پایه و اساس سیستم‌های مدیریت محتوای محبوبی مانند وردپرس، جوملا و دروپال است و در وب‌سایت‌های بزرگی همچون فیسبوک، ویکی‌پدیا و یاهو نیز به کار گرفته‌شده است.

در این مقاله ضمن توضیح اینکه برنامه نویسی پی اچ پی چیست، ویژگی‌های و مزایای آن را توضیح می‌دهیم، کاربردها و فریمورک‌های محبوب آن را نام می‌بریم و زبان‌های رقیب آن مانند پایتون و node,js را بررسی می‌کنیم.

تعریف PHP و مفهوم Hypertext Preprocessor

شاید در نگاه اول اسم «پیش‌پردازنده فرامتن» (PHP: Hypertext Preprocessor) مبهم به‌نظر برسد، اما این نام دقیقاً کاری را که PHP انجام می‌دهد توصیف می‌کند. برخلاف زبان‌های سمت کاربر (Client-Side) مانند جاوا اسکریپت که کدهایشان مستقیماً در مرورگر شما اجرا می‌شود، کدهای PHP روی سرور اجرا می‌شوند.

فرایند کار به این شکل است:

1. مرورگر شما صفحه‌ای را که با PHP نوشته شده (مثلاً index.php) درخواست می‌کند.
2. سرور قبل‌از ارسال صفحه، کدهای PHP داخل آن را پیش‌پردازش یا اجرا می‌کند.
3. این کدها ممکن است اطلاعاتی را از پایگاه داده بخوانند، محاسباتی انجام دهند یا محتوای صفحه را براساس کاربر (مثلاً نمایش نام کاربری شما) شخصی‌سازی کنند.
4. خروجی نهایی این فرایند، یک فایل HTML خالص و ایستا است که برای مرورگر کاربر ارسال می‌شود.

به همین دلیل، کاربر نهایی هرگز کدهای اصلی PHP شما را نمی‌بیند و فقط نتیجه پردازش‌شده آن را (به‌عنوان یک صفحه وب استاندارد) دریافت می‌کند.

PHP یک زبان تفسیری است

در ادامه php چیست باید گفت که در دسته زبان‌های تفسیری (Interpreted) قرار می‌گیرد. این یعنی برای اجرای کدهای آن نیازی به کامپایل شدن (Compile) و تبدیل به زبان ماشین قبل‌از اجرا نداریم.

در زبان‌های کامپایلی (مانند C++ یا برخی جنبه‌های Java)، کد منبع ابتدا باید توسط یک کامپایلر به‌طور کامل به یک فایل اجرایی تبدیل شود. اما در زبان‌های تفسیری، یک برنامه به نام مفسر (Interpreter) کدها را در لحظه اجرا، خط‌به‌خط می‌خواند و مستقیماً اجرا می‌کند.

این ویژگی تفسیری بودن، فرایند توسعه و اشکال‌زدایی (Debugging) را بسیار سریع‌تر می‌کند. برنامه‌نویس می‌تواند تغییرات را ذخیره کرده و بلافاصله نتیجه را در مرورگر ببیند، بدون اینکه منتظر فرایند زمان‌بر کامپایل مجدد بماند.

مقاله مرتبط: دیباگ (Debug) چیست؟ راهنمای حذف باگ در برنامه‌نویسی

همچنین، کدهای PHP به‌راحتی بین سیستم‌عامل‌های مختلف (مانند لینوکس، ویندوز و مک) قابل‌حمل هستند؛ تنها کافی است مفسر PHP روی آن سیستم نصب باشد.

وردپرس؛ موفق‌ترین محصول PHP

اگر بخواهیم قدرت و نفوذ PHP را در یک نمونه ببینیم، کافی است به وردپرس (WordPress) نگاه کنیم. وردپرس، که محبوب‌ترین سیستم مدیریت محتوای (CMS) جهان است و طبق آمارها بیش از ۴۰ درصد کل وب‌سایت‌های جهان بر پایه آن بنا شده‌اند، تماماً با PHP نوشته‌شده است. این موفقیت چشمگیر، مدیون انعطاف‌پذیری، اکوسیستم گسترده و سهولت توسعه‌ای است که PHP فراهم کرده. در واقع وردپرس به‌تنهایی بزرگ‌ترین دلیل زنده و پویا بودن PHP در اکوسیستم وب امروزی است.

مقاله مرتبط: وردپرس چیست؟ جامع‌ترین راهنمای WordPress برای مبتدیان و حرفه‌ای‌ها

ویژگی‌های اصلی PHP

محبوبیت گسترده PHP اتفاقی نیست. این زبان مجموعه‌ای از ویژگی‌های قدرتمند را ارائه می‌دهد که آن را برای انجام انواع پروژه‌های وب مناسب کرده است. اگر هنوز سؤال دارید که php چیست و چرا اینقدر فراگیر شده، درک این ویژگی‌های بنیادی که در ادامه توضیح می‌دهیم کلیدی است.

۱- متن‌باز و رایگان

یکی از بزرگ‌ترین دلایل پذیرش جهانی PHP، ماهیت متن‌باز (Open-Source) آن است. این یعنی کد منبع PHP در دسترس عموم قرار دارد و توسط جامعه‌ای جهانی از توسعه‌دهندگان به‌طور مداوم بررسی، بهبود و ایمن‌سازی می‌شود؛ هیچ شرکت واحدی مالک انحصاری آن نیست. مهم‌تر از آن، PHP کاملاً رایگان است. شما می‌توانید بدون پرداخت هیچ‌گونه هزینه مجوزی (License Fee)، آن را دانلود، نصب و برای هر پروژه‌ای (تجاری یا شخصی) استفاده کنید. این ویژگی هزینه‌های اولیه راه‌اندازی یک پروژه وب را -چه روی یک هاست اشتراکی و چه در مقیاس بزرگ روی سرورهای ابری- به‌شدت کاهش می‌دهد.

۲- سازگاری بین پلتفرمی

PHP برای انعطاف‌پذیری و اجرا در محیط‌های مختلف طراحی شده است و به یک پلتفرم خاص محدود نیست. این یعنی کدی که شما می‌نویسید می‌تواند تقریباً روی هر سروری اجرا شود که این یک مزیت بزرگ در میزبانی وب است.

• پشتیبانی از سیستم‌عامل‌ها: PHP به‌خوبی روی اکثر سیستم‌عامل‌های محبوب سرور مانند لینوکس (که انتخاب اول اکثر سرورهاست)، ویندوز، macOS و سایر پلتفرم‌های شبه یونیکس اجرا می‌شود.
• انعطاف در انتخاب وب‌سرور: این زبان با اکثر وب‌سرورهای رایج امروزی، ازجمله Apache، Nginx و (IIS) مایکروسافت، سازگاری کامل دارد و به‌راحتی پیکربندی می‌شود.

این سازگاری بالا (Cross-Platform) به توسعه‌دهندگان و مدیران سیستم اجازه می‌دهد تا زیرساخت میزبانی خود را (مثلاً نوع سرور ابری و نرم‌افزارهای آن) براساس نیازهای فنی پروژه و بودجه انتخاب کنند و دچار محدودیت‌های زبان برنامه‌نویسی نشوند.

۳- پشتیبانی از انواع پایگاه داده

یک وب‌سایت پویا بدون توانایی ذخیره و بازیابی داده‌ها تقریباً بی‌معناست. PHP در این زمینه فوق‌العاده قدرتمند عمل می‌کند و می‌تواند به طیف وسیعی از سیستم‌های مدیریت پایگاه داده (DBMS) متصل شود. این زبان به‌راحتی و با استفاده از افزونه‌های داخلی یا کتابخانه‌هایی مانند PDO (PHP Data Objects)، می‌تواند با پایگاه‌داده‌های رابطه‌ای (SQL) دیگر مانند PostgreSQL و Microsoft SQL Server، و همچنین پایگاه‌داده‌های NoSQL مدرن مانند MongoDB و Redis ارتباط برقرار کند. این انعطاف‌پذیری به شما اطمینان می‌دهد که برای هر نوع داده و هر مقیاس پروژه‌ای، ابزار مناسبی در دسترس است.

مقاله مرتبط: پایگاه داده (Database) چیست؟ بررسی کامل دیتابیس‌ها

۴- جامعه بزرگ و مستندات غنی

به‌دلیل قدمت و محبوبیت بسیار بالا، PHP دارای یکی از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین جوامع برنامه‌نویسی در جهان است. این جامعه بزرگ دو مزیت اساسی دارد: اول، اگر با مشکلی مواجه شوید یا سؤال داشته باشید که مثلاً زبان برنامه نویسی پی اچ پی چیست؟ به احتمال ۹۹ درصد هزاران نفر قبلاً آن را پرسیده و پاسخ‌های متعددی برای آن در انجمن‌ها ثبت شده است. دوم، مستندات رسمی PHP (که در وب‌سایت php.net موجود است) بسیار جامع، کامل، به‌روز و همراه با مثال‌های کاربردی فراوان برای هر تابع است که فرایند یادگیری و حل مسئله را برای توسعه‌دهندگان جدید و باتجربه بسیار آسان می‌کند.

جدول زیر ویژگی‌ها که توضیح دادیم و تأثیر مستقیم آن‌ها بر یک پروژه وب را به‌صورت خلاصه نشان می‌دهد.

ویژگی	توضیح	تأثیر کلیدی در عمل
متن‌باز و رایگان	کد منبع در دسترس عموم و استفاده از آن بدون هزینه لایسنس	کاهش شدید هزینه‌های اولیه راه‌اندازی پروژه
سازگاری بین پلتفرمی	قابلیت اجرا روی اکثر سیستم‌عامل‌ها (لینوکس، ویندوز، مک)	انعطاف‌پذیری کامل در انتخاب زیرساخت و سرور ابری
پشتیبانی گسترده از دیتابیس	اتصال آسان به انواع پایگاه‌داده (MySQL, PostgreSQL, MongoDB…)	توانایی ساخت هر نوع اپلیکیشن داده-محور از وبلاگ تا فروشگاه
جامعه بزرگ و مستندات غنی	میلیون‌ها توسعه‌دهنده فعال، انجمن‌های پرسش و پاسخ و راهنماهای کامل	حل سریع مشکلات، یادگیری آسان‌تر و امنیت بالاتر به‌دلیل بازبینی مداوم
تفسیری بودن	کدها در لحظه اجرا، خط‌به‌خط خوانده و اجرا می‌شوند.	فرایند توسعه، تست و اشکال‌زدایی (Debug) بسیار سریع‌تر است.
اکوسیستم بالغ (Mature)	وجود CMSهای آماده (وردپرس) و فریمورک‌های قدرتمند (لاراول)	صرفه‌جویی هزاران ساعته در توسعه با استفاده از ابزارهای آماده و استاندارد

کاربردهای PHP در دنیای واقعی

ویژگی‌هایی که بررسی کردیم، PHP را به ابزاری همه‌کاره برای توسعه وب تبدیل کرده‌اند. اما اکنون ببینیم در عمل، کاربرد برنامه نویسی php چیست؟ تقریباً هر نوع وب‌سایت پویایی که نیاز به پردازش سمت سرور دارد، می‌تواند از PHP بهره ببرد و درک اینکه زبان php چیست بدون شناخت کاربردهای اصلی آن کامل نمی‌شود.

توسعه وب‌سایت‌های پویا

این اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین کاربرد PHP است. برخلاف یک سایت HTML ایستا که محتوای آن برای همه بازدیدکنندگان یکسان است، PHP به شما اجازه می‌دهد محتوا را به‌صورت پویا (Dynamic) ایجاد کنید. یعنی محتوای صفحه می‌تواند براساس ورودی کاربر، اطلاعات موجود در پایگاه داده یا حتی زمان روز تغییر کند. دو نمونه کلاسیک این کاربرد عبارت‌اند از:

• مدیریت فرم‌ها: وقتی فرم «تماس با ما» یا «ثبت‌نام» را در سایتی پر می‌کنید، به‌احتمال زیاد PHP داده‌های شما را در سرور دریافت، اعتبارسنجی (Validation) و پردازش می‌کند (مثلاً آن را در دیتابیس ذخیره کرده یا به‌صورت ایمیل برای مدیر سایت ارسال می‌کند).
• سیستم‌های احراز هویت: فرایند ورود (Login) و خروج (Logout) کاربران، مدیریت سطوح دسترسی (مثلاً تفاوت کاربر عادی و مدیر) و شخصی‌سازی محتوا (مانند نمایش «سلام، [نام شما]!») همگی توسط اسکریپت‌های PHP در سمت سرور مدیریت می‌شوند.

سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS)

شاید بزرگ‌ترین دلیل نفوذ PHP در وب، قدرت گرفتن محبوب‌ترین سیستم‌های مدیریت محتوای (CMS) جهان توسط آن باشد. این CMSها به میلیون‌ها کاربر غیرفنی اجازه می‌دهند تا وب‌سایت‌های پیچیده را بدون نوشتن حتی یک خط کد، مدیریت و به‌روزرسانی کنند.

وردپرس (WordPress)، که به‌تنهایی بخش عظیمی از کل وب‌سایت‌های جهان را مدیریت می‌کند، کاملاً با PHP ساخته‌شده است. موفقیت وردپرس ارتباط مستقیمی با سادگی، انعطاف‌پذیری و اکوسیستم گسترده PHP دارد. علاوه‌بر آن، پلتفرم‌های محبوب دیگری مانند جوملا (Joomla) و دروپال (Drupal) نیز بر پایه همین زبان بنا شده‌اند. این نشان می‌دهد که PHP علاوه‌بر ساخت سایت، برای ساخت ابزارهای ساخت سایت نیز یک راه‌حل اثبات‌شده و قدرتمند است.

توسعه APIهای کاربردی

در معماری‌های مدرن وب، همه‌چیز به صفحات HTML ختم نمی‌شود. اپلیکیشن‌های موبایل (اندروید و iOS) و اپلیکیشن‌های تک‌صفحه‌ای (SPA) که با فریمورک‌های جاوا اسکریپت مانند React یا Vue ساخته می‌شوند، برای دریافت و ارسال داده به یک «باطن» یا بک‌اند (Backend) نیاز دارند.

PHP گزینه‌ای عالی برای ساخت این بک‌اند، به‌ویژه در قالب APIهای کاربردی است. یک API (رابط برنامه‌نویسی کاربردی) به زبان ساده، راهی برای ارتباط دو نرم‌افزار مختلف با یکدیگر است. PHP می‌تواند درخواست‌ها را دریافت، منطق برنامه را اجرا‌، با پایگاه داده صحبت کند و در نهایت داده‌ها را (معمولاً در فرمت استاندارد JSON) برای اپلیکیشن موبایل یا فرانت‌اند بفرستد.

فریمورک‌های محبوب PHP

اگرچه می‌توانید با PHP خام (Vanilla PHP) هر پروژه‌ای را بنویسید، اما استفاده از فریمورک (Framework) فرایند توسعه را به‌شدت سریع‌تر، امن‌تر و سازمان‌یافته‌تر می‌کند. فریمورک‌ها مجموعه‌ای از کدها، کتابخانه‌ها و الگوهای طراحی آماده هستند که ساختار استانداردی برای پروژه‌های شما فراهم می‌کنند. درک محبوب‌ترین فریمورک‌ها بخش مهمی از پاسخ به سؤال برنامه نویسی پی اچ پی چیست در دنیای امروز است.

۱- فریمورک Laravel

لاراول (Laravel) درحال حاضر محبوب‌ترین و پراستفاده‌ترین فریمورک PHP در جهان است. فلسفه لاراول بر «شادابی توسعه‌دهنده» (Developer Happiness) و ارائه یک سینتکس (Syntax) زیبا، خوانا و گویا متمرکز است. این فریمورک یک اکوسیستم کامل شامل موتور قالب‌سازی Blade، ابزار قدرتمند Eloquent ORM برای کار آسان و شی‌گرا با پایگاه داده، و ابزارهای داخلی متعدد برای مسیریابی (Routing)، احراز هویت و مدیریت صف‌ها (Queues) ارائه می‌دهد که توسعه اپلیکیشن‌های پیچیده را بسیار کارآمد می‌کند.

مقاله مرتبط: لاراول چیست؟ همه‌چیز درباره فریم‌ورک محبوب PHP

۲- فریمورک Symfony

سیمفونی (Symfony) یک فریمورک بسیار قدرتمند، بالغ و ماژولار است که بیشتر بر پروژه‌های بزرگ و سطح سازمانی (Enterprise) تمرکز دارد. نقطه قوت اصلی سیمفونی در اجزای (Components) قابل استفاده مجدد آن است. بسیاری از پروژه‌های بزرگ دیگر (از جمله خود لاراول و CMS دروپال) در بخش‌هایی از زیرساخت خود از اجزای سیمفونی استفاده می‌کنند. سیمفونی به‌دلیل پایداری بالا، انعطاف‌پذیری و پیروی دقیق از استانداردهای برنامه‌نویسی، انتخابی مطمئن برای پروژه‌های مهم و بلندمدت محسوب می‌شود.

۳- فریمورک CodeIgniter

کدایگنایتر (CodeIgniter) شهرت خود را مدیون سادگی، سبکی و سرعت فوق‌العاده‌اش است. برخلاف فریمورک‌های بزرگ‌تر، CodeIgniter نیاز به پیکربندی اولیه بسیار کمی دارد و حجم آن (Footprint) بسیار کوچک است. این ویژگی آن را به گزینه‌ای عالی برای پروژه‌های کوچک و نیمه‌کوچک، هاست‌های اشتراکی با منابع محدود یا زمانی که نیاز دارید به‌سرعت یک API یا وب‌سایت ساده را راه‌اندازی کنید تبدیل کرده است. مستندات آن نیز بسیار شفاف و یادگیری آن آسان ارزیابی می‌شود.

مقایسه PHP با سایر زبان‌های برنامه‌نویسی وب

انتخاب زبان برنامه‌نویسی به نیازهای پروژه بستگی دارد و هیچ‌کدام بهترین مطلق نیستند. اما درک اینکه زبان برنامه نویسی php چیست در مقایسه با رقبای اصلی‌اش بهتر اتفاق می‌افتد. PHP اغلب با دو رقیب اصلی در توسعه وب مقایسه می‌شود: پایتون و Node.js.

مقایسه PHP با Python

پایتون (Python) یک زبان همه‌منظوره است که از توسعه وب (با فریمورک‌هایی مانند Django و Flask) تا علم داده و هوش مصنوعی کاربرد دارد. درمقابل، PHP تقریباً به‌طور انحصاری برای توسعه وب ساخته شده است. این تمرکز باعث شده PHP اکوسیستم بسیار بالغی برای هاستینگ (میزبانی) داشته باشد؛ تقریباً هر هاست اشتراکی ارزان‌قیمتی از PHP پشتیبانی می‌کند، اما میزبانی اپلیکیشن‌های پایتون معمولاً به دانش فنی بیشتری مانند راه‌اندازی سرور ابری و پیکربندی WSGI و یا به هاست پایتون نیاز دارد.

مقاله مرتبط: پایتون (Python) چیست؟

مقایسه PHP با Node.js

این مقایسه کمی متفاوت است. Node.js یک زبان نیست، بلکه یک محیط اجرایی (Runtime) است که به شما اجازه می‌دهد جاوا اسکریپت را در سمت سرور اجرا کنید.

بزرگ‌ترین تفاوت در مدل اجرایی آن‌هاست: PHP به‌طور سنتی همزمان (Synchronous) و چندرشته‌ای (multi-threaded) است؛ یعنی هر درخواست را به ترتیب پردازش می‌کند (که برای اکثر وب‌سایت‌های محتوامحور عالی است). درمقابل، Node.js غیرهمزمان (Asynchronous) و تک‌رشته‌ای (single-threaded) است و از مدل I/O غیرمسدودکننده (Non-Blocking) استفاده می‌کند. این ویژگی Node.js را برای اپلیکیشن‌های بلادرنگ (Real-time) مانند چت‌روم‌ها، بازی‌های آنلاین یا سرویس‌هایی که نیاز به مدیریت هم‌زمان هزاران اتصال سبک دارند بسیار کارآمد می‌سازد.

در جدول زیر می‌توانید خلاصه‌ی این مقایسه را ببینید:

ویژگی	PHP	Python	Node.js (JavaScript)
نوع زبان	اسکریپتی (تفسیری)	اسکریپتی (تفسیری)	اسکریپتی (تفسیری)
تمرکز اصلی	انحصاراً توسعه وب	همه‌منظوره (وب، AI، علم داده)	همه‌منظوره (وب، اپ موبایل، دسکتاپ)
مدل اجرا	عمدتاً همزمان (Synchronous)	همزمان (Synchronous)	غیرهمزمان (Asynchronous)
نقطه قوت کلیدی	اکوسیستم وب (وردپرس)، سهولت میزبانی	خوانایی بالا، کتابخانه‌های گسترده	سرعت I/O، اپلیکیشن‌های بلادرنگ
فریمورک‌های محبوب	Laravel, Symfony	Django, Flask	Express.js, Nest.js
منحنی یادگیری (برای وب)	آسان	متوسط	متوسط (نیاز به درک Asnyc)

بازار کار PHP در ایران (براساس آمار ۱۴۰۴)

براساس گزارش‌های معتبر تا آبان ۱۴۰۴ در وب‌سایت‌های کارسپاری مانند جاب ویژن، زبان PHP یکی از پرتقاضاترین زبان‌های توسعه Back-End در ایران است و فرصت‌های شغلی آن در مقایسه با بسیاری از زبان‌های دیگر، بالاتر است.

تقاضا و فرصت‌های شغلی

تقاضا برای توسعه‌دهندگان PHP در شرکت‌های فناوری، استارت‌آپ‌های وب و کسب‌وکارهای فروشگاهی در ایران بسیار بالا است. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از کل آگهی‌های استخدامی حوزه برنامه‌نویسی به این زبان اختصاص دارد.

دلایل اصلی این تقاضا عبارتند از:

• نیاز مداوم به سفارشی‌سازی سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS) مانند وردپرس
• توسعه وب‌سایت‌های داینامیک، وب‌سرویس‌ها و یکپارچه‌سازی‌های API
• توصیه کاربران شبکه‌های اجتماعی برای PHP (به‌ویژه فریم‌ورک Laravel) به‌عنوان راهی سریع برای ورود به بازار کار ایران.

وضعیت حقوق و دستمزد (ماهانه به تومان)

حقوق برنامه‌نویسان PHP در ایران تابعی از تجربه، موقعیت جغرافیایی و مهارت‌های جانبی است. جدول زیر خلاصه‌ای از میانگین حقوق ماهانه (براساس گزارش‌های سال ۱۴۰۳-۱۴۰۴) را نشان می‌دهد:

سطح تجربه	تهران	شهرهای بزرگ (مانند مشهد، اصفهان)
مبتدی (Junior، کمتر از ۱ سال)	۱۰ میلیون	۹.۹ میلیون
متوسط (Mid-level، ۱-۴ سال)	۲۵ میلیون	۱۷ میلیون
حرفه‌ای (Senior، بیش از ۵ سال)	۳۸ میلیون	۲۰.۳ میلیون

نکته مهم: تسلط بر مهارت‌های اضافی مانند Laravel یا امنیت وب می‌تواند حقوق را تا ۲۰-۳۰ درصد افزایش دهد. همچنین، فعالیت‌های فریلنسری درآمد را تا ۵۰ درصد بیشتر می‌کند.

مهارت‌های ضروری و روند آینده

برای موفقیت، تنها دانش PHP کافی نیست. تمرکز بر PHP نسخه ۸+، اصول شی‌گرایی (OOP) و مدیریت پایگاه داده (SQL) اهمیت زیادی دارد. به‌ویژه، تسلط بر فریم‌ورک Laravel به‌عنوان یکی از پرتقاضاترین مهارت‌ها در ایران توصیه می‌شود.

با توجه به گسترش تجارت الکترونیک، پیش‌بینی می‌شود PHP برای چندین سال آینده همچنان یکی از زبان‌های برتر برای توسعه وب در ایران باقی بماند. ورود آسان به این حوزه باعث افزایش رقابت شده، لذا ساخت یک نمونه‌کار (Portfolio) قوی برای متمایز شدن در بازار کار ضروری است.

تاریخچه و تکامل PHP

داستان PHP، داستان تکامل یک ابزار ساده شخصی به یکی از ستون‌های اصلی اینترنت مدرن است. درک این تاریخچه به ما نشان می‌دهد که چرا پاسخ به مفهوم پی اچ پی چیست در طول سه دهه گذشته مدام درحال تغییر بوده است.

از Personal Home Page تا PHP

PHP در سال ۱۹۹۴ به‌وجود آمد. راسموس لردورف (Rasmus Lerdorf)، برنامه‌نویس دانمارکی-کانادایی، مجموعه‌ای از اسکریپت‌های ساده CGI را به زبان C نوشت تا بتواند آمار بازدیدکنندگان صفحه‌ی «صفحه خانگی شخصی» (Personal Home Page) خود را ردیابی کند. هدف او ایجاد یک زبان برنامه‌نویسی جدید نبود، بلکه تنها حل یک مشکل شخصی بود.

او این ابزار ساده را PHP Tools (مخفف Personal Home Page Tools) نامید و کد آن را منتشر کرد. به‌دلیل سادگی و کارایی، این ابزار به‌سرعت موردتوجه سایر توسعه‌دهندگان قرار گرفت. آن‌ها شروع به ارائه بازخورد و توسعه‌ی قابلیت‌های آن کردند. باگذشت زمان و مشارکت جامعه، این ابزار ساده از یک ردیاب بازدیدکننده به یک زبان اسکریپتی کامل‌تر برای ایجاد صفحات وب پویا تبدیل شد و نام آن رسماً به PHP: Hypertext Preprocessor تغییر یافت.

نسخه‌های مهم PHP

PHP هرگز در گذشته خود متوقف نشد و فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرد. سه نسخه از این زبان، نقاط عطفی کلیدی در تاریخ آن محسوب می‌شوند:

PHP 5 نقطه عطف شی‌گرایی (۲۰۰۴)

نسخه ۵، PHP را از یک زبان اسکریپتی ساده به یک زبان برنامه‌نویسی جدی و پیشرفته تبدیل کرد. با معرفی موتور Zend Engine II، قابلیت‌های برنامه‌نویسی شی‌گرا (OOP) به‌طور کامل و قدرتمند بازنویسی شد. این تحول، راه را برای ظهور فریمورک‌های پیچیده و مدرنی مانند Symfony و در نهایت Laravel باز کرد و به توسعه‌دهندگان اجازه داد تا اپلیکیشن‌های بزرگ و قابل نگهداری (Maintainable) بسازند.

PHP 7 جهش در سرعت و کارایی (۲۰۱۵)

پس‌از یک دوره رکود نسبی (و نسخه ۶ که هرگز به‌طور رسمی منتشر نشد)، PHP 7 مانند یک انفجار بود. با موتور کاملاً جدید Zend Engine 3، این نسخه یک جهش عملکردی بی‌سابقه ارائه داد. PHP 7 می‌توانست کدها را دو تا سه برابر سریع‌تر از PHP 5.6 اجرا کند و مصرف حافظه را نیز به‌شدت کاهش داد. این به‌روزرسانی حیاتی، PHP را دوباره به رقابت مستقیم با زبان‌های سریع‌تر بازگرداند و بسیاری از انتقادات مربوط به کندی آن را برطرف کرد. همچنین ویژگی‌های مدرنی مانند «تعیین نوع متغیرها» (Type Hinting) را معرفی کرد.

PHP 8 و ورود JIT Compiler و ویژگی‌های پیشرفته (۲۰۲۰)

PHP 8 ادامه مسیر نوسازی بود. مهم‌ترین ویژگی معرفی شده، JIT (Just-In-Time) Compiler بود. اگرچه PHP یک زبان تفسیری است، JIT می‌تواند بخش‌هایی از کد را که مکرراً اجرا می‌شوند، درلحظه به کد ماشین کامپایل کرده و برای بهبود عملکرد در پردازش‌های سنگین و طولانی‌مدت (مانند محاسبات پیچیده، نه لزوماً درخواست‌های وب عادی) ذخیره کند. علاوه‌بر JIT، PHP 8 ویژگی‌های بسیار مفیدی مانند Named Arguments، Attributes و Match Expressions را اضافه کرد که کیفیت کدنویسی و خوانایی آن را به سطح بالاتری ارتقا داد.

نیازمندی‌های اجرای PHP

برخلاف HTML و CSS که مستقیماً در مرورگر کاربر (کلاینت) اجرا می‌شوند، PHP یک زبان سمت سرور است. این یعنی برای اجرای کدهای PHP، شما به یک محیط سرور مجهز نیاز دارید.

سرور وب و مفسر PHP

حداقل نیازمندی‌ها برای اجرای یک فایل php شامل سه بخش اصلی است که اغلب در پشته‌ای (Stack) مانند LAMP (Linux, Apache, MySQL, PHP) کنار هم قرار می‌گیرند:

1. سیستم‌عامل: معمولاً یک توزیع لینوکس (مانند اوبونتو).
2. وب سرور: نرم‌افزاری مانند Apache یا Nginx که وظیفه دریافت درخواست‌های HTTP از کاربران و ارسال پاسخ به آن‌ها را برعهده دارد.
3. مفسر PHP: این خودِ موتور PHP است. وقتی وب‌سرور درخواستی برای یک فایل php دریافت می‌کند، آن را به مفسر PHP تحویل می‌دهد. مفسر کدها را اجرا کرده و خروجی نهایی (معمولاً HTML) را برای ارسال به کاربر به وب‌سرور بازمی‌گرداند.
4. پایگاه داده: اگرچه اجباری نیست، اما تقریباً تمام اپلیکیشن‌های PHP برای ذخیره داده‌ها به یک پایگاه داده مانند MySQL یا MariaDB نیاز دارند.

چرا سرور ابری برای PHP مناسب است؟

بااینکه هاست‌های اشتراکی می‌توانند PHP را اجرا کنند، اما با محدودیت‌های جدی در زمینه منابع، عملکرد و کنترل مواجه هستند. استفاده از یک سرور ابری برای میزبانی اپلیکیشن‌های PHP (مانند وردپرس، لاراول یا سیمفونی) چندین مزیت راهبردی دارد:

• کنترل کامل: شما می‌توانید دقیقاً نسخه PHP مورد نیاز پروژه (مثلاً PHP 8.3) و تمام افزونه‌های (Extensions) خاصی که اپلیکیشن شما به آن‌ها نیاز دارد را نصب و پیکربندی کنید.
• مقیاس‌پذیری: اگر سایت وردپرسی یا فروشگاه مبتنی بر PHP شما با ترافیک ناگهانی مواجه شود، در هاست اشتراکی از دسترس خارج می‌شوید. اما در سرور ابری می‌توانید منابع (CPU، RAM و دیسک) را در لحظه و متناسب با نیاز خود افزایش دهید.
• عملکرد بهینه: شما منابع اختصاصی در اختیار دارید و عملکرد اپلیکیشن شما تحت تأثیر «همسایگان» (سایت‌های دیگر روی همان سرور فیزیکی) قرار نمی‌گیرد.

جالب است که بدانید که سرورهای ابری فردوسی با هر سیستم‌عاملی که نیاز داشته باشید فقط چند کلیک با شما فاصله دارند و می‌توانید بااستفاده از ۱۰۰ هزارتومان اعتبار رایگانی که ابر فردوسی به شما هدیه می‌دهد، برنامه‌نویسی با زیرساخت ابری فردوسی را شروع کنید.

مزایای سرورهای ابری ابر فردوسی:

• قابلیت تغییر و ارتقای منابع در لحظه با چند کلیک
• پرداخت هزینه سرور فقط به میزان منابع و زمانی که از آن استفاده می‌کنید.
• قابلیت دسترسی تیم‌های کاری از سیستم‌های مختلف
• پشتیبانی از انواع سیستم‌عامل‌های لینوکس برای ساخت سرور
• و کلی امکانات دیگر که فقط موقع استفاده متوجه آن‌ها خواهید شد.

مسیر یادگیری PHP

ورود به دنیای برنامه نویسی پی اچ پی به‌دلیل سادگی نسبی سینتکس (Syntax) و فراوانی منابع، یکی از در دسترس‌ترین مسیرها برای تبدیل شدن به یک توسعه‌دهنده وب (Back-End) است.

پیش‌نیازهای یادگیری

قبل‌از اینکه مستقیماً سراغ PHP بروید، باید بدانید که خروجی نهایی کار شما قرار است در کجا نمایش داده شود. PHP در نهایت HTML تولید می‌کند؛ بنابراین تسلط بر فناوری‌های پایه وب ضروری است:

1. HTML: زبان نشانه‌گذاری برای تعریف ساختار صفحات وب
2. CSS: برای استایل‌دهی و زیباسازی همان ساختار HTML

مقاله مرتبط : نقشه‌ راه یادگیری HTML و CSS؛ از کجا شروع کنیم؟

3. JavaScript (پایه): درک اصول جاوا اسکریپت به شما کمک می‌کند تا تفاوت اساسی بین پردازش در سمت کلاینت (مرورگر) و پردازش در سمت سرور (جایی که PHP کار می‌کند) را عمیقاً درک کنید.

مقاله مرتبط: جاوا اسکریپت چیست؟ راهنمای شروع + معرفی بهترین منابع آموزشی

منابع آموزشی فارسی و انگلیسی

پس‌از تسلط بر پیش‌نیازها، منابع زیادی برای یادگیری خودِ PHP در دسترس هستند. مستندات رسمی php.net کامل‌ترین و دقیق‌ترین مرجع برای هر تابع و ویژگی است، اگرچه ممکن است برای شروع کمی سنگین باشد.

وب‌سایت‌هایی مانند W3Schools برای یادگیری سریع سینتکس و دیدن مثال‌های عملی بسیار مفید هستند. اما برای درک روش‌های درست و مدرن برنامه‌نویسی PHP (مانند الگوهای طراحی، مدیریت وابستگی‌ها با Composer و استانداردهای PSR)، مطالعه منبعی مانند PHP: The Right Way اکیداً توصیه می‌شود. این منبع به شما کمک می‌کند تا از تله‌های آموزشی قدیمی که روش‌های منسوخ را تدریس می‌کنند دوری کنید.

درکنار این‌ها، منابع آموزشی ویدیویی و متنی بسیار باکیفیتی نیز به زبان فارسی در دسترس است که فرایند یادگیری را آسان‌تر می‌کند.

جمع‌بندی

در این مقاله به این سوال پاسخ دادیم که php چیست؛ از تعریف آن به‌عنوان یک زبان تفسیری و سمت سرور شروع کردیم و به بررسی تاریخچه، ویژگی‌های کلیدی، فریمورک‌های محبوب و مقایسه آن با رقبا پرداختیم. اکنون PHP از یک ابزار ساده برای مدیریت صفحات خانگی شخصی به یک اکوسیستم بالغ، قدرتمند و یکی از ستون‌های اصلی اینترنت ما تکامل یافته است. قدرت گرفتن بیش‌از ۷۰ درصد وب‌سایت‌های مبتنی بر سرور، به‌ویژه اکوسیستم عظیم وردپرس گواه این مدعاست.

با وجود ظهور رقبای جدید، PHP با به‌روزرسانی‌های انقلابی مانند نسخه‌های ۷ و ۸، در سرعت و کارایی به سطح بالایی رسیده و با افزودن ویژگی‌های پیشرفته جدید، همچنان یک انتخاب رایگان، متن‌باز، قابل‌اعتماد و بسیار کارآمد برای توسعه هر نوع پروژه وب از یک وبلاگ ساده تا یک API پیچیده سازمانی باقی‌مانده است.

تجربه شما از کار با PHP چیست؟ آیا درحال یادگیری آن هستید یا فکر می‌کنید آینده توسعه وب متعلق به زبان‌های دیگری مانند پایتون یا Node.js است؟ مشتاقانه منتظر شنیدن نظرات و سؤالات شما در بخش دیدگاه‌ها هستیم.

منابع:
php  | developer.mozilla | zenrows | kinsta | php.net

سؤالات متداول